Arrisku pertsonalak eta, bereziki, hiltzeko arriskua denboran zehar aldatuz doaz hainbat arrazoi direla medio; kasu askotan gizartearen beraren bilakaeragatik izan ohi da. EINen estatistiketan oinarrituz, Espainiako gizarteak XXI. mendean izandako aurrerapenak heriotza kausetan eragin duela ikus daiteke, batzuetan modu positiboan eta, beste batzuetan, negatiboan.
COVID19a alde batera utzita —gaixotasun infekziosoen eta parasito-gaixotasunen ondoriozko heriotzak 2000. eta 2019. urteen artean urteko 7.000 heriotza baino gutxiago izatetik 2020an ia 81.000 eta 2021ean 46.000 heriotza izatera igaro izanaren salbuespenezko kausa baita—, aldaketa esanguratsuak aurki ditzakegu heriotza kausetan, zeinak hainbat faktoreren arabera azal baitaitezke:
- Medikuntza arloan egindako ikerketa eta prebentzioa bizi-itxaropena handitzen duten eta heriotza-tasa murrizten duten lehen faktore gisa hartzen dira; adibidez, GIBaren kasuan, 1995ean 5.551 heriotzarekin intzidentziarik handiena izatetik 2021ean 304 izatera igaro zen, HIESa gaixotasun kroniko bihurtuz, gaixotasun hilgarri izateari utziz.
- Beste faktore batzuek, hala nola prebentzio kanpainek, prestakuntza ekintzek, politika hertsatzaileek (radarrak, isunak edo puntukako gidabaimena), bideetako hobekuntzek eta ibilgailuen hobekuntza teknologikoek, mende honetan, zirkulazio istripuek eragindako heriotzak laurden batera murriztu dituzte; izan ere, 2020an 6.098 heriotza izatetik 2021ean 1.599 heriotza izatera igaro gara. Kasu horretan, ia ez da aldatu gizonen % 80ren eta emakumeen % 20ren proportzioa, baina adin-tarteetan aldaketak hautematen dira: 2000. urtean heriotzak 20 eta 24 urte bitartekoen artean gertatzen ziren batez ere; 2021ean, berriz, 45 eta 59 urte bitartekoen artean zegoen heriotza-tasa handiena.
- Iritzi publikoan garrantzi handiagoa hartzen ari den eta gizarte-kezka garrantzitsuenetako bat bihurtzen ari den beste faktore bat kontuan hartu behar da: osasun mentala. Espainiako osasun publikoak baliabide falta du Europako batez bestekoaren aldean (6 psikologo kliniko 100.000 biztanleko, Europar Batasuneko 100.000 biztanleko 18en aurrean). Problematika hori suizidioaren ondoriozko heriotza-tasaren gorakadan islatzen da; izan ere, Espainian, lehen aldiz, 4.000 heriotza baino gehiago izan ziren 2021ean. Era berean, suizidioagatiko heriotzekin eragindako adin-tarteak denboran zehar aldatu egiten direla ikus daiteke: 2000. urtean, 25-39 urteko eta 65-79 urteko taldeak izan ziren kaltetuenak, eta 2021ean, berriz, intzidentzia handiena izan zuten adin-tarteak 40-65 urtekoak izan ziren.
- Aztertu behar diren faktore berri batzuk ere agertzen dira, hala nola klima-aldaketaren ondorioak eta, bereziki tenperatura altuak; izan ere, Espainian, 2022ko udan (05/30etik 09/4ra), beroari egotz dakizkiokeen 11.324 heriotza gertatu ziren. Espainia, Italiaren atzetik, Europako bigarren herrialdea da heriotzen guztizkoari dagokionez eta hirugarrena heriotz-tasari dagokionez, milioi bat biztanle bakoitzeko 327 hildako egon baitira. Bartzelonako Osasun Globaleko Institutuak egindako ikerketaren arabera, lotura bat dago heriotzen eta Espainian 1991-2020 aldian batez besteko tenperaturan gertatutako +2,11 gradu zentigraduko igoeraren artean. Logikoa denez, adina osagai astungarri bat da arrisku horren aurrean, eta 80 urtetik gorakoen artean daude kaltetuenak: 3.273 hildako egon dira milioi bat biztanle bakoitzeko. Ondorio horien aurrean, 2023ko uztailean, onetsi egin zen Espainian Osasunaren eta Klima Aldaketaren Behatokia (OSCC) sortzea, "klima-aldaketak osasunean duen eraginari zeharka heltzeko beharretik sortutako organismo berria", Osasun Ministerioaren prentsa-oharraren hitzetan.
